به نقل از «ایران اکونومیست»

نگاهی به عملکرد نهاد کتابخانه‌ها در بخش کودک

تاریخ انتشار: ۲۷ شهریور ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۰۴۰۱۰۱

طرح واگذاری کتابخانه‌های کانون پرورش فکری به نهاد کتابخانه‌های عمومی واکنش‌ بسیاری از فعالان ادبیات کودک و نوجوان را به همراه داشت است. بررسی عملکرد نهاد کتابخانه‌های عمومی در بخش کودک و نوجوان می‌تواند ارزیابی ملموس‌تری برای سنجش این طرح ارائه دهد.

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایران اکونومیست، نزدیک به یک هفته است که انتشار خبری پیرامون طرح واگذاری کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به نهاد کتابخانه‌های عمومی، موجی از واکنش‌ها را در میان نویسندگان، هنرمندان و اهالی فرهنگ به راه انداخته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

یادداشت‌ها، نامه‌ها، کارزارهای جمع‌آوری امضا یا حتی بارگذاری تصاویر کتاب‌های کانون در صفحات شخصی، هر کدام به نوعی دغدغه‌ها و نگرانی‌های آن‌ها را بازگو می‌کند.

 فرهاد حسن‌زاده، داوود امیریان، هوشنگ مرادی کرمانی، مصطفی رحماندوست و جمعی دیگر از نویسندگان نامدار در میان منتقدان این طرح دیده می‌شود. آن‌ها بر این باورند که جدا کردن کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، پر پرواز را از مرغک کانون جدا کرده و موجب خارج شدن کانون از مسیر خود می‌شود. به اعتقاد آن‌ها اگرچه کانون در همه این سال‌ها با مشکلات ریز و درشت مواجه بوده و با روزهای درخشان خود در دهه‌های 60 و 70 فاصله معناداری دارد، اما راهِ حل مشکلات این نهاد فرهنگی ادغام با دیگر نهادها نیست؛ بلکه این تصمیم، گره مشکلات کانون را کورتر می‌کند. 

نگاهی به وضعیت خدمات کتابخانه‌های عمومی به مخاطبان کودک و نوجوان‌، تعداد آثار موجود‌، شرایط کتابداران شاغل در این بخش‌ها، سنجش فراوانی بخش‌های کودک و نوجوان و آثار این حوزه در نسبت با شاکله کلان زیرمجموعه‌های نهاد کتابخانه‌ها و بررسی‌هایی براساس این فاکتورها، می‌تواند ارزیابی‌ها درباره پیشنهاد ارشاد مبنی بر انتقال کتابخانه‌ها از کانون به نهاد را دقیق‌تر سازد.

طبق داده‌های سرشماری جمعیتی سال 1399 کشور، 24 درصد جمعیت کشور یعنی حدود 10 میلیون نفر زیر 15 سال سن دارند. حدود هشت میلیون دانش‌آموز در مقطع ابتدایی و حدود سه میلیون نفر در مقطع متوسطه اول به تحصیل اشتغال دارند. از این میان، کودکان کمتر از 12 سال در گروه خردسالان به‌طور رایگان و سه رده سنی الف، ب و ج به‌صورت نیم‌بها می‌توانند به مدت یک سال عضو کتابخانه‌های عمومی شده و کتاب‌ها را به مدت 14 روز امانت بگیرند. شرایط عضویت در کتابخانه‌های کانون مشابه نهاد کتابخانه‌هاست اما هر عضو کتابخانه کانون می‌تواند سه روز در هفته به مرکز مراجعه کرده و هر بار دو جلد کتاب امانت ببرد و مهلت برگشت هر کتاب یک هفته است. کودکان و نوجوانان از هفت تا 17 سالگی می‌توانند  با پرداخت 25 هزار تومان به عضویت کانون درآمده و از خدمات کتابخانه‌های کانون در کنار دیگر خدمات مراکز کانون استفاده کنند.برای خانواده‌های کمتر برخوردار حق عضویت رایگان است.

همه کتابخانه‌های نهادی 2726 باب بوده که دارای بخشِ کنار مجموعه کودک هستند که از این میان نهاد کتابخانه‌های عمومی 13 باب کتابخانه را به عنوان کتابخانه تخصصی کودک در نظر گرفته به نحوی که خدمات آن‌ها صرفاً به کودکان ارائه شود و عموماً تنها بخش‌های کودک در کتابخانه‌های مرکزی استان‌ها هستند که امکاناتی مانند صحنه نمایش، اتاق اسباب‌بازی، کلاس‌های آموزشی و انتظار والدین در اختیار دارند. این در حالی است که کانون پرورش فکری بالغ بر هزار و 200 کتابخانه (ثابت،‌ پستی‌، سیار روستایی و شهری) تخصصی کودک و نوجوان را در زیرمجموعه خود قرار داده است و این جامعه آماری به هیچ عنوان قابل مقایسه نیست.

11 کتابخانه مرکزی استان دارای بخش‌های مجهز نوجوان هم هستند که شامل بخش‌هایی مانند ساختکده اتاق علم نوجوان، فیلم‌های آموزشی، بازی‌های تعاملی، کتاب‌های الکترونیکی و اینفوگراف می‌شوند. استفاده از روبات روبین اقدام تازه‌ نهاد کتابخانه‌های عمومی است که برای استفاده اعضای نوجوان در کتابخانه‌های عمومی تدارک دیده شده است،‌ ربات هوشمند سخن‌گو برای بخش‌های کودک و نوجوان فعال که اعضای نوجوان می‌توانند با انجام برنامه‌نویسی بلوکی برای این ربات در کتابخانه از آن استفاده کنند.

بر اساس آمار اعلامی نهاد کتابخانه‌های عمومی 34 باب کتابخانه سیار در سطح کشور راه‌اندازی شده که هر یک به پنج الی 10 روستا خدمت‌رسانی می‌کنند که بیشتر خدمات آن‌ها در حوزه کودکان و نوجوانان انجام می‌شود. طبق آمارها این عدد برای کانون پرورش فکری بیش از 170 کتابخانه سیار روستایی و شهری است.

در کتابخانه‌های کانون علاوه بر امانت کتاب، فعالیت فرهنگی، هنری و ادبی همانند نقد کتاب، داستان‌نویسی، شعرخوانی، قصه‌گویی، فیلم‌سازی، نقاشی، خوش‌نویسی، عکاسی، آشنایی با شخصیت‌های علمی، هنری، تاریخی ایران و جهان، آشنایی با سرزمین‌ها، قوم‌ها، ملت‌ها و نژادها، مسابقه‌، بازدیدهای گروهی با تمرکز بر محتوای قابل ارائه و قابل فهم ویژه کودکان و نوجوانان طراحی شده و انجام می‌شود در حالی‌که این میزان از تمرکز و مداقه بر محتواسازی تخصصی ویژه کودکان کمتر در نهادهای زیرمجموعه نهاد کتابخانه‌ها شاهد مثال دارد و تنها به صورت جسته، گریخته و موردی فعالیت‌های مشابهی در کتابخانه‌های نهاد نیز برگزار شده است؛ زیرا در نهاد کتابخانه‌های عمومی برنامه‌های فرهنگی با محوریت کتاب است.برنامه‌های کودک انجام شده نیز با همین محوریت بوده است.

یکی از مواردی که منتقدان به طرح ادغام به آن اشاره دارند،‌ این است که مربیان کانون پرورش فکری کودک و نوجوان صرفاً یک کتابدار نیستند و نمی‌توان کتابخانه‌های کودک را با کتابداران اداره کرد. بنا بر گزارش‌های کانون پرورش فکری،‌ مربیان کانون  با ایجاد دسترسی آسان به منابع برای مخاطبان علاوه بر امانت دادن کتاب به ارائه بیش از40 فعالیت در سه دسته فعالیت‌های فرهنگی، هنری، ادبی می‌پردازند. کتابخوانی، شعر‌خوانی، قصه‌گویی، نمایش‌عروسکی، سرود، پخش فیلم، تهیه روزنامه‌دیواری، نقاشی، سفالگری، تکه چسبانی،گفتگو‌های آزاد، معرفی‌ها (شخصیت، سرزمین، مشاغل) و ... از آن جمله است.هم‌چنین مربیان کانون پرورش فکری ملزم به گذراندن دوره‌های درون‌سازمانی و برون‌سازمانی هستند.

البته نهاد کتابخانه‌های عمومی نیز ویژگی‌هایی را به صورت مجزا برای کتابداران بخش‌های کودک و نوجوان خود درنظر گرفته است؛ به این صورت که کتابداران بخش کودک باید دارای ویژگی‌هایی همچون مهارت ارتباطی، مهارت‌های حل مسئله، همکاری بین کودکان، نوآوری، آشنا به مباحث روانشناسی رشد، ترویج خواندن، مهارت فرهنگی و هنری و ادبیات کودکان، فراهم آوری منابع اطلاعاتی برای کودکان و نوجوانان و از همه مهم‌تر علاقمند به فعالیت در حوزه کودکان و نوجوانان باشند.

خرید منابع

منظر بعدی که می‌توان بر اساس آن به ارزیابی عملکرد و ظرفیت این دو گروه از کتابخانه‌های تحت مدیریت کانون و نهاد در حوزه کودک پرداخت به موضوع خرید منابع کتابخانه‌ای برمی‌گردد. کارگروهی در نهاد کتابخانه‌های عمومی، کتاب‌های ویژه کودک متناسب با رده سنی بخش‌بندی شده را انتخاب و خریداری می‌کند.

همچنین در چند سال اخیر،‌ کتابخانه‌های داری بخش مستقل کودک و پر مراجعه، به اسباب‌بازی و بازی‌های فکری و آموزشی مجهز شده‌اند. در این خصوص 60 قطعه اسباب بازی برای کتابخانه‌های دارای بخش مستقل کودک و کتابخانه‌های تخصصی کودک خریداری شده است.

در سال‌های 93 تا 1400، 46711 عنوان ( شامل 6.634.937 نسخه) از ناشران خریداری و به کتابخانه‌های عمومی ارسال شده است. خرید نشریات پرمخاطب هم در سال‌های 96 تا 1401 انجام شده و به همه کتابخانه‌ها ارسال شده است. 434 کتابخانه هم 11 هزار 570 قطعه اسباب بازی دریافت کرده‌اند. با اینکه عملکرد نهاد کتابخانه‌ها قابل تقدیر است اما گفته می‌شود به دلیل کمبود بودجه امکان تجهیز همه کتابخانه‌های عمومی به اکثریت لوازم و آثار مناسب حوزه کودک و نوجوان وجود ندارد.

بر اساس اعلام نهاد،‌ براساس بودجه‌ تخصیصی در هر سال که تابعی از وضعیت اقتصادی کشور بوده، اولویت خرید همواره با رده‌ کودک‌و نوجوان بوده است که البته نوسانات بازار نشر هم در این مورد موثر واقع شده است. برای نمونه بودجه‌ای که برای سال 1400 برای خرید کتاب ـ‌ به صورت حداقلی و قابل دسترسی ـ در نظر گرفته شده مبلغ 20 میلیارد تومان صرفاً برای خرید مستمر کتاب است.

طبق اعلام نهاد کتابخانه‌های عمومی میزان بودجه مورد نیاز ـ فقط برای خرید کتاب ـ با توجه به شرایط تورمی حال حاضر، حداقل رقمی بین 50 تا 70 میلیارد تومان در سال است. که البته باید به مبلغ بالا، بودجه‌ای جدا برای خرید اسباب بازی، نشریات، منابع دیداری شنیداری و ... را اضافه کرد. 

با این حال،‌ نهاد اعلام کرده است که در سال 1400 از محل اعتبارات هدفمندی یارانه‌ها خرید نسبتا خوبی انجام داده است که بیش از 70 درصد آن مربوط به گروه سنی کودک و نوجوان و رده ادبیات داستانی، روان‌شناسی و دین بوده است.

با وجود اینکه نهاد کتابخانه های عمومی در حوزه کودک و نوجوان گام‌های بسیار خوبی برداشته است،‌ اما با توجه به بخش خالی ماجرا که ابعادی بزرگ تر دارد، نمی‌توان به این نتیجه رسید که ادغام کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودک و نوجوان در نهاد می‌تواند الزاماً به تجربه‌ای موفق بدل شود؛ زیرا هنوز کُمیت تجهیز کتابخانه‌های خود نهاد به منابع تازه خصوصاً در نقاط دورتر از پایتخت می‌لنگد و دسترسی به منابع با توجه به بودجه نهاد به طور کامل امکان‌پذیر نیست.

کانون نیز در کنار نهاد کتابخانه‌های عمومی، یک نهاد با سابقه طولانی است که در اقصی‌نقاط کشور ورود کرده و به توسعه و نشر فرهنگ و آموزش برای مخاطب کودک و نوجوان می‌پردازد و پیشرفت‌های بسیار خوبی در جهت توسعه مراکز و کتابخانه‌های سیار خود در اقصی نقاط روستایی و شهری کشور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب داشته است. با توجه به اینکه نهاد کتابخانه‌های عمومی نیز در سال‌های گذشته از مشکل کمبود بودجه رنج می‌‌برد،‌ اینکه ادغام کتابخانه‌های کانون تنها با هدف زیان‌ده بودن کانون پرورش فکری انجام شود،‌ نتیجه درستی را به بار نخواهد آورد.

به نظر می‌رسد «واگذاری» راه حل چندان اثرگذاری برای اصلاح و ارتقای وضعیت فعلی نیست و بهتر آن است که با اتکا به ویژگی‌های کانون تلاش شود مشکلات سال‌های اخیر که منجر به خمودگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شده،‌ برطرف شود.

در میان همه منتقدان طرح واگذاری، مجید غلامی جلیسه، مدیرعامل اسبق خانه کتاب به موضوعی اشاره کرده است که به نظر می‌تواند راه‌چاره‌‌ نسبتاً مناسبی برای احیای کتابخانه‌های کانون پرورش فکری و جانی تازه در کالبد آن باشد: «احیای قانون سهم 20 درصد کتابخانه‌های کانون از بودجه نهاد کتابخانه‌های عمومی».

وی در یادداشتی در صفحه شخصی خود در این رابطه نوشته که «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رسماً در دی‌ماه سال 1344 تأسیس می‌شود و این نهاد مبتنی بر تأسیس کتابخانه فعالیت‌های خودش را آغاز می‌کند. در راستای ضرورت توسعه کتابخانه‌های کانون در ششم بهمن‌ماه سال 1348 تبصره‌ای بر ماده اول قانون تأسیس کتابخانه‌های عمومی الحاق می‌شود که راهگشای توسعه کتابخانه‌های کودک و نوجوان در سراسر کشور شود. مطابق این قانون هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور مجاز است در هر شهری که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مبادرت به تأسیس کتابخانه کودک کرده، سالانه تا میزان 20 درصد از درآمد حاصله از سهمیه 1/5 درصد درآمد شهرداری آن شهر را از تاریخ تصویب این قانون به عنوان کمک به کتابخانه کودک در همان محل اختصاص دهد.»

جلیسه در ادامه به بازنگری قانون نهاد کتابخانه‌های عمومی در سال 83 اشاره و تأکید کرده که «اداره کل کتابخانه‌ها که بعدها تبدیل به نهاد کتابخانه‌های عمومی شد و در سال 1383 آیین‌نامه آن مجدداً بازنگری و تدوین شد، در ماده 17 شهرداری‌ها را مکلف کرد که تا پایان وقت اداری روز پانزدهم هر ماه، نیم درصد از کل درآمد ماه قبل خود را به صورت علی‌الحساب به حسابی که انجمن کتابخانه‌های عمومی شهر مربوطه معرفی کرده است، واریز کند و این درصد با همه گرفت و گیرش، حالا رویه شده اما خبری از 20 درصد سهم کانون نیست.»

هرچند نهاد کتابخانه‌های عمومی نیز در دو دهه گذشته در گرفتن سهم نیم درصدی درآمد شهرداری‌ها همیشه موفق نبوده است و این مهم در برخی دوره‌ها به چالشی میان نهاد و شهرداری‌ها تبدیل شد،‌ اما به نظر می‌رسد دولت با اصلاح قانون و الزام شهرداری‌ها به پرداخت آن می‌تواند تا اندازه بسیاری مشکل زیان‌ده بودن کانون پرورش فکری را هم برطرف کند.

منبع: خبرگزاری تسنیم

منبع: ایران اکونومیست

کلیدواژه: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کتابخانه های کانون پرورش فکری نهاد کتابخانه های عمومی کانون پرورش فکری کودک کودک و نوجوان نهاد کتابخانه نهاد کتابخانه ها بخش های کودک حوزه کودک شهرداری ها اسباب بازی برای خرید کتاب ها بخش ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iraneconomist.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران اکونومیست» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۰۴۰۱۰۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

چرا شعر نوجوان مورد توجه نیست؟

افسانه امینی می‌گوید: به نظر من مخاطب شعر کودک عام است، اما مخاطب شعر نوجوان خاص. کتاب‌های شعر کودک از سوی والدین در هر سطح و طبقه‌ای برای سرگرمی و آموزش کودکان خریداری می‌شوند؛ اما شعر نوجوان باید توسط نوجوان علاقه‌مند به شعر خریداری شود. نوجوانی کتاب شعر می‌خرد که خودش اهل شعر و ادبیات باشد. بنابراین شعر نوجوان از سوی ناشران با اقبال مواجه نیست.

به گزارش  ایسنا، در نشست تخصصی «شعر نوجوان از منظر مخاطب و جایگاه امروزی آن»،  افسون امینی با موضوع «شعر نوجوان، سرگردانی میان متن و مخاطب» و حسین تولایی با موضوع «واکاوی جهان در تجربه-سروده‌های نوجوانان» به سخنرانی پرداختند.

افسون امینی شاعر، نویسنده و مدرس دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست تخصصی که در محل انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برگزار شد، گفت: حرف زدن در مورد شعر نوجوان، بی‌نیاز از صحبت کردن درباره‌ شعر کودک نیست؛ بویژه که منابع ما در حوزه‌ شعر نوجوان بسیار اندک است.

او با اشاره به سیر تاریخی شکل‌گیری شعر نوجوان بیان کرد: شعر کودک برخلاف داستان کودک که به شکل خودجوش مسیر خود را طی کرد، به صورت خودجوش شکل نگرفت. پس از انقلاب مشروطه، نیاز متولیان مدارس و کودکستان‌ها به تولید شعر برای دانش‌آموزان، باعث شکل‌گیری شعر کودک و تولید محتوا در این دوره شد. در این میان، رواج ترانه‌های عامیانه‌ دوره‌ مشروطه و گسترش کار ترجمه تاثیر بسزایی داشتند.

این نویسنده خاطرنشان کرد: در این دوره شعر نوجوان وجود نداشت، چرا که اصولا مفهوم نوجوانی در این دوره هنوز شکل نگرفته بود و مخاطبان به دو گروه بزرگسالان و کودکان تقسیم می‌شدند. گاه شعر برخی از شاعران بزرگسال که از نظر زبانی و محتوایی اشعارشان برای نوجوانان قابل فهم بود، مثل پروین اعتصامی در حوزه‌ شعر نوجوان مورد توجه قرار می‌گرفت.

این پژوهشگر افزود: پیشرفت علم روان‌شناسی و آشنایی با دیدگاه‌های کسانی چون ژان پیاژه و نیز دومین سمینار ملی ادبیات کودک شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۶ که بخش مهمی از آن مختص شعر کودک با سخنرانی عباس یمینی شریف بود، زمینه‌ توجه به شعر نوجوان را فراهم کرد. در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ افرادی مثل محمود کیانوش به صورت جدی وارد حوزه‌ شعر کودک و نوجوان شدند. کیانوش تحت تأثیر نظریه‌ رشد پیاژه و ادبیات ترجمه، نخستین شاعری است که به طور جدی سراغ شعر نوجوان رفت و اولین کتاب شعر نوجوان را با عنوان «آفتاب خانه‌ ما» منتشر کرد. نکته‌ قابل توجه در مورد شعر کودک در ایران، پشتوانه‌ پژوهشی آن، قبل از رواج و گسترش آن در بین شاعران کودک است. دو کتاب «نیم قرن در باغ شعر کودکان» از عباس یمینی شریف و «شعر کودک ایران» از محمود کیانوش در زمانی منتشر شدند که شاعران کودک بسیار انگشت‌شمار بودند.

امینی گفت: در دهه‌ ۶۰  به دلیل تحولات سیاسی و اجتماعی‌ای که در جامعه رخ داد، نیاز بود تا آموزش و پرورش و نهادهایی مثل وزارت ارشاد و غیره توجه ویژه‌ای به جمعیت نوجوان داشته باشند؛ نسلی که در آن زمان به لحاظ کمیت، طیف وسیعی از جمعیت کشور را شامل می‌شد. بنابراین به شعر نوجوان توجه بیشتری شد و شاعرانی چون جعفر ابراهیمی، محمدکاظم مزینانی، وحید نیکخواه آزاد، جواد محقق، قیصر امین‌پور، افشین علاء و .‌..پای کار آمدند. این شاعران متناسب با نیاز نوجوان آن روز شعر می‌سرودند؛ اگرچه هنوز اشعار آنان بین شعر نوجوان و شعر کودک یا بزگسال معلق بود.

این مدرس دانشگاه تأکید کرد: از دهه‌ ۷۰ شعر نوجوان رشد و جایگاه خود را پیدا می‌کند. در این دوره کتاب‌های شعر نوجوان از نظر ظاهری هم به ثبات می‌رسند و فونت و قطع آن‌ها برای مخاطب تعریف مشخصی می‌یابد، اگرچه هنوز نوسان‌هایی هست و گاه شعر نوجوانان، با تصاویر و قطع کتاب کودک منتشر می‌شود. از شاعران شاخص شعر نوجوان در این دهه، می‌توان از بیوک ملکی، افسانه شعبان‌نژاد، افشین علاء، عرفان نظرآهاری، شاهین رهنما، آتوسا صالحی و محمدکاظم مزینانی نام برد.

امینی یادآور شد: در دهه‌ ۸۰ تعداد شاعران نوجوان بیشتر و آثار آنان متنوع‌تر شد. ظهور شاعران توانمند در این دهه، کتاب‌های شعر نوجوان را از نظر مضمون، قطع و زبان با تنوع‌ قابل توجهی همراه کرد. در این دوره بسیاری از شاعران شعر کودک نیز، برای محک زدن خود وارد حوزه‌ شعر نوجوان می‌شوند. بیشتر شاعران این دهه موفقند و تا سال‌های بعد هم می‌مانند. از چهره‌های شاخص این دوره علاوه بر شاعران دهه‌ ۷۰، می‌توان از مهدیه نظری، عباس تربن، حسین تولایی، مهدی مردانی، انسیه موسویان، غلامرضا بکتاش، علی باباجانی، کمال شفیعی و ... نام برد.

این شاعر با تاکید بر اینکه این روند در دهه‌ ۹۰ هم ادامه یافت، گفت: با این تفاوت که از اواخر این دهه، این رشد کمرنگ می‌شود و ما با کتاب شعر نوجوان کمتری روبه‌رو هستیم و توجه ناشران به چاپ و کیفیت این نوع ادبی کمتر می‌شود.

افسون امینی در جمع‌بندی صحبت‌هایش گفت: از نظر من مخاطب شعر کودک عام است، اما مخاطب شعر نوجوان خاص. کتاب‌های شعر کودک از سوی والدین در هر سطح و طبقه‌ای برای سرگرمی و آموزش کودکان خریداری می‌شوند؛ اما شعر نوجوان باید توسط نوجوان علاقه‌مند به شعر خریداری شود. نوجوانی کتاب شعر می‌خرد که خودش اهل شعر و ادبیات باشد. بنابراین شعر نوجوان از سوی ناشران با اقبال مواجه نیست. از سوی دیگر، آشنایی ما با شعر نوجوان در سطح جهانی کمرنگ است. تنها تعداد کمی از مترجمان مثل رضی هیرمندی و مهدی مرادی به سراغ ترجمه‌ شعر نوجوان رفته‌اند. در سطح جهانی نیز جوایز ادبیات کودک و نوجوان بیشتر معطوف به آثار کودکانه است تا آثار نوجوان.

در گزارش روابط عمومی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان از این نشست آمده است: افسون امینی که ۱۶۰ شعر از ۱۶ شاعر نوجوانان را گردآوری کرده و به چاپ سپرده است، در آغاز سخنرانی خود از محمد هادی محمدی و زهره قائینی به خاطر تالیف مجموعه‌ تاریخ ادبیات کودکان ایران که از منابع ارزشمند مرجع در این حوزه است، سپاسگزاری کرد.

در ادامه‌ این نشست، حسین تولایی شاعر و پژوهشگر با تاکید بر اینکه در دهه‌ ۸۰ شعر نوجوان در اوج خود بود و چهره‌های تازه و جوان در این دوران درخشیدند، تاکید کرد: این روند رو به رشد از نیمه‌ دوم دهه‌ ۹۰ سیر
نزولی به خود گرفت. به گونه‌ای که در سال‌های‌ اخیر، چهره‌های جوان و موفق در این زمینه کمتر دیده می‌شوند و شعر نوجوان هنوز با نام‌های شاعران پیشکسوت و شاعران اواخر دهه‌ ۷۰ و ۸۰ به راه خود ادامه می‌دهد. از نظر این کارشناس، از دلایل مهم این مشکل، کمرنگ‌شدن نشریات تخصصی نوجوانان، تعطیل‌شدن جشنواره‌ مطبوعات کودک و نوجوان و البته افزایش جشنواره‌های مناسبتی است. 

این پژوهشگر ادبی تصریح  کرد: قطعاً یکی از دلایل اوج‌گیری شعر نوجوان در دهه‌ ۸۰ حضور نشریات حرفه‌ای و موفقی مثل سروش نوجوان، آفتابگردان و  نشریه‌ دوچرخه بوده است. این نشریات در آن زمان جریان‌ساز بودند و توانستند حرکتی را در جامعه ایجاد کنند و افرادی مثل آتوسا صالحی، عرفان نظرآهاری، مهدیه نظری، عباسعلی سپاهی یونسی، انسیه موسویان، مهدی مردانی، عباس تربن، مهدی مرادی، فاصل ترکمن، کبری بابایی و ... را به جامعه‌ ادبی تحویل دهند. با تعطیل‌شدن این نشریات، شعر نوجوان هم جایگاه ویژه‌ خودش را کم‌کم در بین ناشران از دست داد و چاپ کتاب شعر نوجوان هم با چالش جدی مواجه شد. در حالی که نشریات کودک و نوجوان بیش از کتاب‌های این رده‌ سنی می‌تواند در علاقه‌مندی این گروه سنی به حوزه‌های فرهنگی موثر باشد.

او با طرح این سوال که چرا شعر نوجوان امروز با مخاطب مواجه نیست؟ گفت: شعر نوجوان در میان نوجوانانی مخاطب دارد که دغدغه‌ شعری داشته باشند؛ یعنی مخاطبان تخصصی. تعداد این افراد به گواه تعداد نوجوانان شاعر عضو کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سراسر کشور،  دانش‌آموزان شرکت‌کننده در مسابقات سراسری فرهنگی و هنری در رشته‌ شعر وزارتخانه آموزش و پرورش، شاعران نوجوان مرتبط با نشریاتی مثل دوچرخه، افتابگردان و.... کم نیست. مضاف بر اینکه حتی اگر هم این تعداد کم باشد، جامعه موظف است برای آن‌ها خوراک لازم را تهیه کند.

این شاعر سپس به تشریح پژوهش خود در  نشریه‌ دوچرخه در فاصله زمانی ۱۳۹۵ تا پایان ۱۳۹۹ پرداخت و گفت: بر اساس این پژوهش، در ۲۲۶ شماره‌ منتشرشده‌ نشریه‌ دوچرخه، در بازه زمانی یادشده، ۷۱۵ شعر از ۱۶۸ نوجوان شاعر و علاقه‌مند به شعر بر اساس نظریه‌ ارتباطی ربکا نای مورد بررسی قرار گرفت و اشعار نوجوانان  در حوزه ارتباطی به چهار دسته‌ تعامل با خود، تعامل با خدا، تعامل با دیگری و تعامل با محیط تقسیم شدند. بر اساس یافته‌های این پژوهش در فاصله زمانی مذکور بر اساس هسته مرکزی شعر نوجوانان، تعامل با دیگری با ۶۰ درصد فراوانی، بیشترین مضمون شعری نوجوانان را به خود اختصاص می‌داد و پس از آن تعامل با محیط با ۲۳  درصد، تعامل با خود با ۱۴ درصد و  تعامل با خدا با ۳ درصد به ترتیب، بیشترین فراوانی‌ها را دربرمی‌گرفتند.

حسین  تولایی تاکید کرد: در زمینه‌ تعامل با دیگری، عاشقانه‌ها با فراوانی مطلق ۳۹۸ شعر، بیشترین درصد تعامل با دیگری را شامل می‌شدند؛ یعنی چیزی حدود ۵۵ درصد. این در حالی است که پروژه شعر عاشقانه نوجوان که در یکی از موسسات انتشاراتی دنبال می‌شد و بنا بود با همت گروهی از شاعران حوزه نوجوانان منتشر شود، با تغییر مدیریت آن انتشارات متوقف شد و ناشران دیگر هم از چاپ آن استقبال نکردند.

این  پژوهش با عنوان «نشریات کودک و نوجوان به مثابه راهنمایی برای مخاطب شناسی؛ مورد مطالعه نشریه دوچرخه» سال گذشته در گاهنامه‌ نقد کتاب کودک و نوجوان  منتشر شده است.

انسیه موسویان دبیری این نشست دوساعته را بر عهده داشت.
 

انتهای پیام